یکی ازعناصرمهم که نقش کلیدی در سلامت جسم و روح را ایفا میکند آهن میباشد.از علائمی که کودکان مبتلا به کم خونی با آن مواجه هستند میتوان به رنگ پریدگی، سردرد و سرگیجه، خستگی مداوم، بی اشتهایی، تحریک پذیری خلقی و در موارد حاد با مشکلات تنفسی و عدم انرژی لازم برای فعالیت های روزمره نامبرد. استفاده از قطره آهن و قطره مولتی ویتامین برای نوزادان در سنین خاصی الزامیست. همانطور که کمبود آهن میتواند عوارض سویی از خود برجای بگذارد، مصرف نادرست و بیش از حد آن هم میتواند باعث مسمومیت شود. با توجه به همین نکات داشتن دانش نسبی به انواع قطره های آهن، بهترین زمان دادن قطره آهن به نوزاد، میزان مصرف کافی و عوارض احتمالی آن ها کمی از این سردرگمی بکاهد.
شش ماه اول بعد از تولد
پس از تولد نوزاد در شش ماه اولیه، شیر مادر توانایی تامین آهن مورد نیاز بدن کودک را دارد. بعد از پایان این دوره شش ماهه بدلیل اینکه بدن نوزاد به آهن بیشتری نیاز دارد لازم است که با نظر پزشک برای کودک از مکمل های غذایی که حاوی آهن هستند و معمولا به صورت قطره تجویز میشوند استفاده شود.
یکی از علت های کم اشتهایی در کودکان کم خونی است. کمبود بیش از اندازه آهن در خون باعث بوجود آمدن کم خونی میشود. در نتیجه با کاهش تولید خون اشتهای کودک نیز کمتر میشود علاوه بر آن، آهن باعث افزایش حجم گلبولهای قرمز خون شده و در رشد مغز تاثیر زیادی دارد.
یکی از مشکلات رایج در کودکان شیرخار یبوست است اما با توجه به اهمیت مصرف قطره آهن، نباید یبوست دلیلی برای توقف مصرف آن شود. قطره آهن باید همزمان با شروع تغذیه تکمیلی به کودک داده شود. مصرف قطره آهن ارتباطی به تغذیه کودک با شیر مادر و یا شیر خشک ندارد. برای کودکان شیرخوار از 6 تا 24 ماهه، قطره آهن باید همزمان با شروع تغذیه تکمیلی داده شود. در این سنین کودکان به طور فیزیولوژیکی دچار کم خونی میشوند و برای رفع این مشکل نیاز به قطره آهن میباشد.
درصورت ابتلای کودکان شیرخوار به یبوست، می توان با تجویز پزشک متخصص از شربت های ملین مخصوص شیرخواران در این سن استفاده کرد. به هیچ عنوان نباید در مصرف آهن در کودکان کوتاهی کرد زیرا آهن تاثیر زیادی در رشد جسمانی و مغزی کودک دارد و کمبود آن منجر به رشد کم بدن و مشکلات ذهنی می شود، همانطور که دادن قطره AD و مولتی ویتامین به شیرخواران الزامی است و عدم استفاده از آنها منجر بروز نرمی استخوان می شود، پس مصرف قطره آهن نیز ضرورت داد.
فوابد قطره آهن و لزوم مصرف آن در نوزادان
هر دارویی که برای نوزاد خود تهیه می کنید را حتما تحت نظر پزشک استفاده کنید. فرقی نمی کند می خواهید از شربت زینک سولفات برای اشتهای نوزاد استفاده کنید یا قطره آهن برای تامین آهن بدن او، در هر صورت باید با آگاهی پزشک کودک خود تمام مکمل های رایج را تهیه کنید. قطره آهن حاوی عنصر آهن است که از عناصر حیاتی بدن به شمار می‌رود. بیش از 70 % از آهن بدن در دو پروتئین به نام‌های هموگلوبین و میوگلوبین یافت میشود؛ هموگلوبین پروتئینی موجود در گلبولهای قرمز خون است که وظیفه انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن را بر‌عهده دارد. میوگلوبین نیز اکسیژن را در ماهیچه‌های بدن ذخیره‌سازی و منتقل میکند. در نتیجه عنصر آهن نقش بسیار مهمی در انتقال اکسیژن در بدن دارد. کمبود آهن در بدن کودک میتواند عوارضی از خود برجای بگذارد که در ادامه بیشتر به آنها خواهیم پرداخت.
اگر میزان آهن رژیم‌غذایی فرزندتان کافی نباشد، ممکن است بیماری فقرآهن در او ایجاد شود که یک مشکل شایع در کودکان است. فقر آهن میتواند در طیف گسترده‌ای، از کمبود خفیف تا کمخونی فقر آهن رخ دهد و نهایتا در رشد کودک شما موثر باشد. بنابراین از اولین عوارض کمبود آهن، کمخونی و به دنبال آن، انتقال ناکافی اکسیژن به بافت‌های بدن است. از عوارض ناشی از کاهش انتقال اکسیژن به سلول‌های بدن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
وزن‌گیری غیرطبیعی و کاهش رشد قد
تنگی نفس و تنفس سریع برای جبران کمبود اکسیژن
رنگ پریدگی
سردی دست و پا
کاهش اشتها
خستگی مفرط
پیکا (هوس عجیب برای خوردن فلز، خاک ، کاغذ یا غذای نشاسته ای)
کاهش فراگیری و ضریب هوشی که میتواند با تاخیر در یادگیری مهارت‌های ارتباطی و گوشه‌گیری همراهی داشته باشد
تاخیر در انجام مهارت‌های حرکتی
ضعف سیستم ایمنی که خود منجر به سرماخوردگی‌ها و عفونتهای مکرر در کودک میشود
نکته مهم: کودکان متولد شده از مادران مبتلا به کمخونی به احتمال زیاد در اوایل زندگی به کم خونی فقر آهن مبتلا میشوند. این بیماری ممکن است عوارض برگشت ناپذیری در رشد شناختی و رشد جسمانی کودکان داشته باشد، در نتیجه مادران مبتلا به کمخونی حتما باید در ارتباط با مصرف مکمل‌های آهن برای خود و فرزندشان با پزشک مشورت داشته باشند.
با توجه به مطالب گفته شده، استفاده از قطره آهن برای نوزادان تا دو سالکی لازم است. همچنین اطلاع از زمان و نحوه درست مصرف آهن، مقدار کافی قطره آهن برای نوزاد و کودک، عوارض احتمالی مصرف نادرست آهن و انواع قطره آهن موجود در بازار برای تمام والدین ضرورت دارد.
لازم است یادآوری کنیم که همان اندازه که برای مصرف شربت گریپ میکسچر خارجی برای نوزاد حساسیت به خرج می دهید و در زمان مناسب از این قطره استفاده می کنید، برای مصرف قطره آهن نیز باید این حساسیت ها را داشته باشید.
بهترین زمان قطره آهن برای کودکان
پزشکان معتقدند بهترین زمان مصرف قطره آهن برای کودکان، هنگامی است که معده فرزند شما خالی باشد. البته بعضی از کودکان ممکن است پس از خوردن قطره آهن دچار عوارض گوارشی ناشی از این مکمل شوند؛ مثلا دل‌درد بگیرند یا حالت تهوع و استفراغ داشته باشند. در این صورت میتوان قطره آهن را همراه با وعده‌های غذایی به کودک داد تا عوارض گوارشی کاهش یابد. همانطور که گفته شد بهترین زمان دادن قطره آهن به کودکان زمانی است که معده کودک پر نباشد. به این منظور یک ساعت قبل از غذا یا ۲ ساعت بعد از غذا را میتوان به عنوان زمان مناسب انتخاب کرد.
سعی کنید قطره آهن را به همراه یک لیوان آب پرتقال به کودک بدهید. از زمان مصرف قطره آهن تا ۲ ساعت بعد به کودک شربت آنتی‌اسید، شیر یا نوشیدنی کافئین دار ندهید. این مایعات می‌توانند جذب آهن را در بدن دچار اختلال کند. از آنجایی که مصرف قطره آهن میتواند باعث سوزش سر دل، حالت تهوع و یبوست شود بهتر است کودک در طول روز مایعات زیادی مصرف کند و میوه و سبزیجات به مقدار کافی بخورد. حتما پس از مصرف قطره آهن، دندان و دهان فرزندتان را بشوید تا با سیاهی و لک دندان‌ها مواجه نشوند. البته شما می‌توانید برای حل این مشکل از بهترین قطره آهن بدون سیاه شدن دندان برای فرزند دلبند خود استفاده کنید.
از چند ماهگی به کودکان قطره آهن بدهیم
همه نوزادان با میزانی از ذخایر آهن در بدنشان متولد میشوند. نوزادان نارس سهم کمتری از این ذخایر دارند، لذا میزان نیاز آنها به دریافت آهن بیشتر است. میزان نیاز کودکان به آهن در سنین مختلف متفاوت است.
توصیه پزشکان و متخصصان در سرتاسر دنیا این است که از پایان ۶ ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی مصرف قطره آهن برای کودک آغاز شود. اما موارد استثنا نیز وجود دارد. مثلا زمانی که کودک نارس باشد یا با وزن کم یا کمخونی مادرزادی متولد شود، قضیه کمی متفاوت است. در این صورت ممکن است با صلاحدید پزشک مصرف قطره آهن نیاز باشد از چهار ماهگی یا حتی زودتر آغاز شود. بنابراین به طور مرتب فرزند خود را نزد متخصص اطفال ببرید تا در کنار موارد دیگر از لحاظ کمخونی نیز مورد معاینه قرار گیرد.
کودکان به جهت زمان شروع مصرف مکمل‌های آهن در دسته‌بندی زیر قرار می‌گیرند:
کودکانی که به‌موقع به دنیا می‌آیند
زایمان به مو‌قع به معنی تولد نوزاد بعد از هفته 38 بارداری است. این کودکان اگر از شیر مادر تغذیه میشوند، باید از زمان 2 برابر شدن وزنشان نسبت به تولد (معمولا 4 ماهگی) یا از 6 ماهگی قطره آهن را زیر نظر پزشک متخصص کودکان شروع کنند؛ همچنین در صورت تغذیه کودک با شیر خشک، باید از شیر خشک غنی شده با آهن استفاده کنند و چنانچه نیاز باشد به تشخیص پزشک از قطره آهن جداگانه نیز مصرف کنند.
کودکان نارس
زایمان زودرس به معنی تولد نوزاد نارس بین هفته 20 تا 37 بارداری است. کودکان کم وزن و نارس ممکن است در ۳ ماهه آخر بارداری از طریق جفت به مقدار کافی ماده معدنی آهن را دریافت نکرده باشند و ریسک ابتلا به کمخونی در آنها بیش از سایر اطفال باشد. از این رو تغذیه آنها اهمیت بیشتری پیدا میکند. در این صورت عموما بهترین زمان مصرف قطره آهن از پایان ۶ ماهگی نیست و پزشک توصیه میکند که مصرف این مکمل زودتر از این زمان آغاز شود. کودکان کم‌وزن و نارس نه تنها باید حتما قطره آهن استفاده کنند بلکه در رژیم غذایی خود نیز باید به مقدار کافی از آهن و دیگر مواد مغذی برخوردار شوند.
میزان مناسب دریافت قطره آهن کودک
قطره آهن، قطره ای است که حتما باید تا پایان دو سالگی به کودک داده شود. میزان دریافت آهن کودک هنگامی کافی است که کودک آهن روزانه مورد نیاز خود را مطابق جدول مذکور در زیر دریافت کند؛ رشد مناسب داشته باشد و علائمی از کمخونی ناشی از فقر آهن نشان ندهد. از آنجا که میزان کم‌خون ناشی از فقر آهن در کودکان 1 تا 3 سال جامعه ما شایع است؛ پزشکان متخصص کودکان دریافت آهن به صورت قطره خوراکی را منحصر از میزان آهن غذا یا شیر خشک کودک تا 24 ماهگی یا دو سالگی توصیه می‌کنند. بهتر است برای بررسی فقر آهن در سنین 9 تا 12 ماهگی و مجدد بین 15 تا 18 ماهگی آزمایش خون انجام شود. در صورت وجود کمخونی میتوان با تجویز میزان مناسب آهن، کودک را درمان کرد.
کودکان در سنین مختلف به مقدار متفاوتی از آهن نیاز دارند. توجه داشته باشید که مقادیر زیر میزان نیاز روزانه به قطره آهن را در کودک شما تعیین نمی‌کند؛ میزان نیاز به قطره آهن توسط پزشک متخصص کودکان تعیین میشود؛ لذا به هیچ عنوان خودتان درباره این موضوع مهم تصمیم نگیرید:
نوزادانی که زودرس (بین هفته 20 تا37) به دنیا می‌آیند و یا هنگام تولد وزن پایینی دارند.
نوزادانی که قبل از یک سالگی از شیر گاو یا شیر بز تغذیه میشوند.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند ولی پس از 6 ماهگی غذاهای مکمل حاوی آهن دریافت نمی‌کنند.
کودکان 1 تا 5 ساله که بیش از 710 میلی‌گرم شیر گاو ، شیر بز یا شیر سویا در روز مصرف می‌کنند.
کودکانی که شرایط جسمانی خاصی دارند؛ مانند عفونتهای مزمن یا رژیم‌های غذایی محدود.
کودکانی که در معرض سرب قرار گرفته‌اند.
کودکانی که به اندازه کافی غذاهای غنی از آهن نمی‌خورند.
کودکانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند.
عوارض قطره آهن در کودکان
گاهی مکمل‌های آهن دارای عوارضی هستند که موجب نگرانی والدین کودک میشود. از جمله این عوارض میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دل پیچه
تغییر غلظت و تیره‌شدن رنگ مدفوع
یبوست
استفراغ
تغییر رنگ و سیاه شدن دندان‌ها
از آنجا انواع مختلفی از قطره‌های آهن در بازار موجود است که در بعضی ترکیبات با هم متفاوت هستند؛ در صورت مشاهده هر یک از علائم مذکور، از متخصص کودکان فرزندتان بخواهید تا نوع دیگری از قطره آهن را برای کودک شما تجویز کند.
برای پیشگیری از عوارض قطره آهن چه کاری انجام دهیم؟
هیچ یک از موارد فوق عارضه جدی محسوب نمی‌شود و جای نگرانی ندارد. برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان، قبل از مصرف، فرآورده را با مقداری آب یا آب‌میوه رقیق نمایید. و یا قطره چکان را در انتهای زبان بچکانید تا به دندان ها آسیب نزند. قطره‌چکان را قبل و بعد از هر بار مصرف بشویید.
تغییر رنگ دندان‌های کودک محدود به دندان‌های شیری کودک است. در نهایت تاثیری بر رنگ دندان‌های اصلی او نداشته و جای نگرانی ندارد.
میتوان با راهکارهایی عوارض گوارشی قطره آهن را تا حدی کنترل کرد. شما می‌توانید میزان مصرف قطره را در هر وعده کاهش دهید و به جای آن تعداد دفعات مصرف را بیشتر نمائید؛ بدین ترتیب دوره درمان را طولانی‌تر کنید تا عوارض گوارشی آن به حداقل برسد. توصیه میشود در طول درمان با مکمل‌های آهن‌دار از مایعات و همچنین سبزیجات (البته در صورتی که کودکان از نظر سنی مجاز به دریافت سبزیجات باشد) استفاده نمائید.
عدم استفاده سر خود از قطره آهن
میزان بسیار بالا و بیش از حد آهن عوارضی جدی ایجاد میکند. مسمومیت با آهن یک اورژانس پزشکی محسوب میشود. بنابراین هیچ‌گاه بدون مشاوره با متخصص کودکان به کودک مکمل آهن ندهید. نشانه‌های مصرف بیش از حد آهن در ادامه آورده شده است. در صورت شک به مسمومیت با قطره آهن باید سریعا به پزشک مراجعه کنید :
استفراغ شدید
اسهال
رنگ‌پریدگی یا کبود شدن (سیانوز) پوست و ناخن‌ها
ضعف